Art Deco là gì?
Art Deco là một trường phái nghệ thuật và trang trí mang đậm tính chiết trung bắt nguồn từ Pháp, đề cao tính hình học, đối xứng, sắp đặt hợp lý, và mang đậm dấu ấn của công nghệ hiện đại. Art Deco cũng lấy cảm hứng từ nhiều nền văn hóa khác nhau như Viễn Đông, La Mã – Hy Lạp cổ, châu Phi và văn minh Maya.

Đặc trưng của phong cách này cũng được hiểu với màu sắc phong phú, tươi sáng và tương phản cao, ngôn ngữ thiết kế sử dụng nhiều hình khối kỷ hà, hình dạng hình học góc cạnh, nhiều đường thẳng, hoa văn zigzag, mũi tên (chevron) và bố cục tuyến tính. Phong cách Art Deco được xem như sự phản kháng, chối bỏ những tàn tích cũ – hình thức phức tạp mà Art Nouveau tạo ra trước đó.

Xuất phát điểm Art Deco
Art Nouveau (Tân nghệ thuật) là tiền thân của Art Deco, cũng là một phong cách nghệ thuật quốc tế. Art Nouveau ra đời vào khoảng năm 1890 và phát triển đến đầu thập niên 1910 ở châu u và Hoa Kỳ. Nó là một nỗ lực để tạo ra một phong cách mới, như một sự đối lập với trường phái hàn lâm của thế kỷ 19.

Tên của Art Nouveau được đặt theo tạp chí L’Art Moderne ở Bỉ và theo tên của phòng tranh L’Art Nouveau của S. Bing ở Pháp, vì đây là những nơi mà phong cách này được giới thiệu, quảng bá lần đầu. Art Nouveau còn được gọi là Jugendstil (tức Nghệ thuật trẻ) ở Đức, Sezessionstil ở Áo, Stile Floreale (Stile Liberty) ở Ý, và Modernismo (Modernista) ở Tây Ban Nha.

Art Nouveau nổi bật với việc sử dụng các đường cong mềm mại, tự nhiên, thường lấy cảm hứng từ hình dạng của cây cỏ, hoa và người phụ nữ làm tâm điểm, nhằm tôn lên vẻ quyến rũ và duyên dáng của người phụ nữ thời bấy giờ. Phong cách này gây chú ý bởi sự trang trí phức tạp, tỉ mỉ của các đường thẳng và xoắn; bố cục sắp xếp không tuân theo quy luật nào và hết sức phức tạp. Trong Thế chiến thứ I, cũng vì hình thức diễn đạt không theo kịp quá trình công nghiệp hóa nên những vật dụng sử dụng ngôn ngữ Art Nouveau ngày càng bị hạn chế, đây là thời điểm Art Deco lên ngôi để hoàn thiện thiếu sót của Art Nouveau.

Sự ra đời và bùng nổ của Art Deco
Art Deco là sự kế thừa hoàn hảo nhất của trường phái Art Nouveau, khắc phục được những nhược điểm mà tiền thân của nó đã gặp phải trước đó, đã trở nên phổ biến vào những năm 1930 và được thể hiện trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Art Deco chủ yếu khai thác hoạt động đời sống của giới thượng lưu, tầng lớp quý tộc, bắt đầu xuất hiện hình ảnh người đàn ông, những doanh nhân mà không còn chỉ riêng vẻ đẹp của người phụ nữ và thiên nhiên.

Chi tiết thường là các đường thẳng, zig zag, hình mũi tên (chevron), hoa văn có tính lặp lại. Art Deco lúc này đã tuân theo quy ước, bố cục rõ ràng như thăng bằng động, đối xứng, tăng tiến, nhắc lại,… điều này đã giúp phong cách trở nên mạch lạc trong việc thể hiện ý đồ của tác phẩm, dễ dàng tiếp cận đến nhiều đối tượng hơn, phù hợp với thời đại phát triển khi công nghệ máy móc đã tham gia vào cuộc sống của con người.

Những hình thái của Art Deco trong đời sống
Art Deco có tính ứng dụng rất cao, trong kiến trúc – nội thất, Art Deco đưa những vật liệu như kim loại mạ bóng, đồng, thép không gỉ vào sử dụng rộng rãi hơn, tạo ra một vẻ đẹp thanh lịch và phản truyền thống, biểu tượng cho sự giàu có và tinh tế của xã hội hiện đại. Một ví dụ điển hình là Tòa nhà Chrysler ở New York, với thiết kế hình kim tự tháp, các họa tiết hình học và các chi tiết trang trí lấy cảm hứng từ ngành công nghiệp ô tô.

Trong Typography, Art Deco mang lại một phong cách chữ viết có nhiều đặc trưng riêng biệt, như sử dụng nhiều hình khối, đường nét mạnh, dày, bảng màu đậm hoặc cách điệu. Những người vận dụng Art Deco sử dụng các đường song song và các ô nhỏ nhằm gợi tính đối xứng và tinh giản.. Các font chữ Art Deco được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, như quảng cáo, báo chí, sách bìa, biển hiệu, logo và thiệp mời.

Trong phim ảnh, Art Deco không chỉ làm nổi bật thiết kế hình ảnh mà còn phản ánh nội dung và tâm lý của các nhân vật. Các bộ phim Art Deco thường miêu tả sự thịnh vượng của xã hội tân thời, cũng như sự mâu thuẫn và khủng hoảng đằng sau ánh hào nhoáng của nó. Một số bộ phim nổi tiếng đã áp dụng trường phái này là Metropolis (1927), The Great Gatsby (2013) và The Grand Budapest Hotel (2014),…

Cuối cùng, trong thời trang, Art Deco để lại dấu ấn với các bộ trang phục, phụ kiện và trang sức đầy tinh tế, sang trọng, đa dạng cả về chất liệu và kiểu dáng. Có thể kể đến như phong cách Flapper, Hollywood hay Sporty, nói lên sự giải phóng bản thân của người phụ nữ trong những năm 1920 và 1930.

Art Deco và Việt Nam
Trường phái Art Deco đến với Việt Nam vào những năm đầu thế kỷ 20, gần như đồng thời với sự phát triển phong cách kiến trúc này ở Pháp, khi các kiến trúc sư Pháp tìm kiếm một phong cách mới, hiện đại và thực dụng cho các công trình xây dựng ở thuộc địa. Hà Nội trong những năm 1930 dưới thời cai quản của thực dân Pháp đã tiến hành quy hoạch theo thiết kế của kiến trúc sư Ernest Hébrard, từ đó hình thành nên các con phố và đại lộ mang âm hưởng phương Tây.

Phong cách này khi được du nhập vào Việt Nam ngoài các đặc điểm chung với phong cách Art Deco trên thế giới, Art Deco tại nước ta được cải biên theo những họa tiết trang trí lấy cảm hứng từ các hình thức nghệ thuật cổ truyền và họa tiết trang trí trên các công trình kiến trúc truyền thống bản địa. Các kiến trúc sư đã thiết kế công trình theo phong cách Art Deco tại Việt Nam ngoài Ernest Hébrard còn có Henri Vildieu và kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện – người thiết kế Nhà hát Tuổi Trẻ, Nhà hát Múa rối Thăng Long và Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.

Một số công trình Art Deco tiêu biểu mà ta có thể thấy tại Việt Nam là:
Ngân hàng Đông Dương (nay là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) ở Hà Nội, đã thể hiện được đặc trưng của phong cách kiến trúc Art Deco. Tòa nhà không chỉ gây ấn tượng bởi những hình khối mạnh mẽ mà còn là sự hài hòa của các chi tiết trong trang trí văn hóa truyền thống Việt Nam. Sự pha trộn ảnh hưởng văn hóa phương Đông trên công trình được thể hiện qua những ô trang trí bát giác – dạng hình học gắn liền với quan niệm phong thủy của người Việt Nam trên các khung cửa mặt tiền.

Khách sạn Azerai La Residence ở Huế, được xây dựng từ thời kỳ hoàng kim của nghệ thuật Art Deco vào những năm 1930, khách sạn Azerai La Residence là một trong những địa điểm hiếm hoi tại Việt Nam giữ được nguyên tinh thần của một trào lưu nghệ thuật. Nội thất của Azerai La Residence Huế được trang trí với những hình khối giản dị mang tính hiện đại. Ba tông màu trắng, đen gỗ và hợp kim vàng là chủ đạo. Trần và tường được đắp nổi bằng các đường thẳng dài thạch cao, kết hợp với những nét kẻ sọc đen, trắng theo hình dáng của đường khí động học – dòng chảy của không khí.

Bảo Tàng Mỹ thuật TP.HCM là sự kết hợp hài hòa giữa lối kiến trúc Á Đông (Trung Quốc) với châu u (Pháp) do chính ông Rivera – một kiến trúc sư người Pháp thiết kế. Bảo tàng rộng 3.514m2 và được xây theo lối kiến trúc Art Deco độc đáo. Hình dáng của tòa nhà là một hình chữ nhật đối xứng, có hai cánh nhô ra ở hai bên và một mái vòm tròn ở giữa thể hiện sự cân bằng và hài hòa. Các cửa sổ, cửa ra vào và ban công đều có hình dạng hình thoi hoặc hình tam giác. Mặt tiền được trang trí bằng các hoa văn, đường nét và họa tiết lấy cảm hứng từ nghệ thuật Á Đông, như rồng, phượng, hoa sen,…

Ngày nay, những tòa nhà mang phong cách Art Deco ở Việt Nam vẫn được bảo tồn và sử dụng cho các mục đích khác nhau. Những tòa nhà này là những minh chứng cho sự giao thoa giữa các nền văn hóa và phong cách nghệ thuật, cũng như biểu tượng cho sự phát triển và hưng thịnh của Việt Nam.